ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ШӨЛЕЙТТЕНУ ҮРДІСТЕРІНІҢ ТАРАЛУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ

Аннотация

Шөлейттену – құрғақ және жартылай құрғақ жағдайда болатын бірқатар маңызды процестердің салдары. Әдетте Қазақстан мен Орталық Азия аумағының шөлейттену үрдісін  оның геологиялық кезеңдеріндегі болған өзгерістерге байланысты қарастырады. Мақалада шөлейттену проблемалары және оның алдын алу шаралары қарастырылады, себебі шөлді аумақ Қазақстан территориясының көп бөлігін алып жатыр. Сондықтанда әлемдегі шөлейттенуге бейім аймақтардың бірі болып табылады. Зерттеу жұмысымызда біз Қазақстанның шөл және шөлейт зоналарының негізгі ерекшеліктерін, Қазақстан аумақтарының шөлейттену сезімталдығының кеңістікте таралуын, қалыптасу тарихының процестерін, шөлейттенудің кері әсерлерін және   шөлейттену процестерінің алдын алу шараларын талдадық. Талдау нәтижелері көрсеткендей, Қазақстан аумағының басым бөлігі, әсіресе халқы тығыз орналасқан оңтүстік және батыс аймақтарында шөл және шөлейт жерлер өте көп, сонымен бірге, бұл аймақтар шөлейттенуге бейім. Шөлейттенудің жағымсыз әсерлерін талқылаудан байқағанымыздай Қазақстандағы шөлейттену мен құрғақшылық тек экологиялық ғана емес, сонымен бірге экономикалық және әлеуметтік мәселелерді де туындатып отыр. Тағы бір байқағанымыз Қазақстанда шөлейттенудің алдын алу шаралары Кеңес одағы кезінде жақсы қолға алынғанымен, егемендік алған жылдардан бастап оған аз көғңл бөлінген. Дегенмен материялдарды саралау нәтижесі соңғы он жылдарда Қазақстанда бірқатар халықаралық және мемлекеттік деңгейдегі шөлейттенумен көресу шаралары бастау алғанын көрсетеді. Мақалада анықталған өзекті мәселелердің бірі – Қазақстандағы шөлейттенудің алдын алуға арналған кейбір жобалардың толық орындалмауы немесе орта жолда тоқтап қалуы, бұл құбылыс одан әрі тереңдей зерттеуді қажет етеді.