Жариялау этикасы

"ҚазҰУ Хабаршысы. Географиялық Сериясы" ғылыми журналының редакциялық алқасының мүшелері өзінің кәсіби қызметінде "Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғылыми журналдарына арналған жариялау этикасының" қағидаттары мен нормаларын ұстанады. Жарияланым этикасы жөніндегі комитеттің (СОРЕ) халықаралық жарияланымдық этикалық нормаларына, сондай-ақ Scopus (Elsevier) журналдарына, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымының әдеп кодексі мен жариялаудың этикалық қағидаттарына сәйкес әзірленген.

Жарияланым этикасы редакторлардың, рецензенттер мен авторлардың этикалық тәртіп нормаларын, қағидаттары мен стандарттарын, мүдделер қақтығысын, әдепке жат мінез-құлық анықтау жөніндегі шараларды, мақаланы алып қою (ретракция), түзету және теріске шығару жөніндегі нұсқаулықтарды белгілейді.

Жариялау процесінің барлық қатысушылары, атап айтқанда, әрбір автор, ғылыми редактор, рецензент, жауапты хатшы, "ҚазҰУ Хабаршысы. Географиялық Серия" ғылыми журналының редакциялық алқасының мүшелері, міндетті түрде жариялау этикасының қағидаларын, нормалары мен стандарттарын ұстануға міндетті. Этикалық қағидаларды сақтау ғылыми журналдың сапасын қамтамасыз ету және сақтау үшін де, жариялау процесіне қатысушылар арасында сенімді және құрметпен қарау үшін де маңызды.

Ғылыми зерттеу нәтижелерін жариялау, жалған авторлық, зерттеу нәтижелерін бұрмалау және фабрикациялау, жалған-ғылыми мәтіндерді жариялау, авторлардың рұқсатынсыз басқа басылымдарға мақалалардың қолжазбаларын беру, авторлардың материалдарын үшінші тұлғаларға беру үшін агенттік қызметтерге жүгіну жағдайында авторлардың, редакторлардың немесе баспагердің іс-әрекеттері әдепке жат тәртіп, авторлық құқықтар мен редакциялық процестердің құпиялылық қағидаттары бұзылған кездегі шарттар, дәйексөз, плагиат қолданылған жағдайда болып саналады.

• Редакциялық алқа мүшелерінің жариялау этикасының принциптері

"ҚазҰУ Хабаршысы. Географиялық Сериясы" журналының редакциялық алқасының мүшелері, журналдың дамуына, жетілдірілуіне, журналдың халықаралық мәліметтер базасына жылжуына жауапты. Сонымен қатар пікір еркіндігіне, журнал авторлары мен оқырмандарының ғылыми және кәсіби қажеттіліктерін қанағаттандыру, автордың, рецензенттің және журнал баспагерінің коммерциялық мүдделерінің материалдарды жариялау туралы шешім қабылдауға әсер етуіне жол бермеу қағидаларын ұстануы тиіс, сондай-ақ ғылыми жарияланымдардың сапасын арттыру, жарияланым процесінің барлық кезеңдерінде инфоденің құпиялығын қорғау үшін барлық мүмкін шараларды қабылдауы тиіс.

Барлық авторлардың теңдігі. Редакциялық алқа мүшелері авторлар ұсынған материалдарды журналда жариялау туралы шешім қабылдауға жауапты. Редакциялық алқа мүшелері қолжазбаларды нәсіліне, жынысына, жыныстық бағдарына, діни сенімдеріне, этникалық шығу тегіне, азаматтығына, авторлардың саяси көзқарастарына немесе коммерциялық көзқарастарына қарамастан, олардың зияткерлік мазмұны бойынша бағалауы тиіс.

Қолжазбаны жариялау туралы шешім қабылдау. Редакцияға ұсынылған мақалалардың қайсысы жариялануы тиіс екендігі туралы шешімді журнал редакциясы ресімдеу, плагиат талаптарына сәйкестігін тексеру нәтижелері негізінде және ғылыми рецензиялау нәтижелері бойынша қабылдайды. Қолжазбаны жариялау туралы шешім қабылдау кезінде редакциялық алқа журнал саясатын және жарияланымдық этиканы басшылыққа алады, плагиат белгілері бар мақаланы жариялауға, ғылыми этика қағидаларын, стандарттары мен нормаларын бұзуға және авторлық құқықтарды бұзуға жол бермейді.

Редакциялық алқа мүшелері әдепсіз тәртіп, плагиат, өзін-өзі плагиат, авторлардың шамадан тыс өзін-өзі бағалауы, мүдделер қақтығысы белгілері, белгілі мақалаларды жариялағаны үшін жауапты болады. Егер мақала жазу кезінде жарияланымдық және/немесе ғылыми этика қағидалары бұзылған жағдайда, журналдың ғылыми редакторы редакциялық алқаның шешімі негізінде жарияланымның ретракциясын жүргізуге тиіс. Мақалаларды автор (авторлар) немесе журналдың редакциясы кері қайтарып алуы мүмкін. Редакция СОРЕ ұсынымдарына сүйене отырып, жарияланымдық және/немесе ғылыми этиканы бұзған жағдайда жарияланған мақалаларды алып қоюды (ретракция) жүзеге асырады. Мақала кері қайтарып алынады / алынады (ретрагирленеді):

• егер алынған деректер сенімсіз немесе заңсыз іс-әрекеттер нәтижесінде алынғаны туралы нақты дәлелдер болса, мысалы, деректерді бұрмалау;
• "ҚазҰУ Хабаршысы. Географиялық Сериясы" журналынан бұрын қолжазбаның басқа басылымда болуы;
• мақалада плагиатты анықтау, соның ішінде суреттер, графиктер, кестелер және т. б. басқа ғалымдарға және олардың зерттеулеріне теріс әсер етуі мүмкін өрескел қателіктердің болуы, мысалы, есептеу немесе эксперимент қатесі;

- үшінші тұлғалар тарапынан мақалаға немесе оның жекелеген бөліктеріне авторлық құқықтар туралы шағымдардың пайда болуы;

- мақалада жарияланымдық және/немесе ғылыми этика қағидаларына, стандарттары мен нормаларына қайшы келетін ақпараттың болуы.

Осындай жоғарыда көрсетілген жағдайларда журналдың редакциялық алқасы тексеру жүргізеді, оның нәтижелері бойынша мақала жарияланымнан кері қайтарып алынуы/алынуы (ретрагациялануы) мүмкін. Ол үшін мақаланы ғылыми редактор растап, қол қоятын басылымнан кері тарту туралы акт жасалады. Мақаланың хат-хабары үшін авторға актінің көшірмесі жіберіледі.

Осыдан кейін журнал сайтында мақала себептері көрсетілген ретрагирленген деп белгіленеді. Редакция мақаланы алып қою (ретракция) туралы ақпаратты журнал сайтының басты бетінде жариялайды және мақаланы алып қою (ретракция) рәсімі жүргізілгеннен кейін ақпаратты журналдың келесі нөмірінде орналастырады.

"ҚазҰУ Хабаршысы. Географиялық Сериясы" журналының редакциясы жарияланған басылымдарда анықталған бұзушылықтар туралы барлық негізделген өтініштерді жауапкершілікпен, объективті және мұқият қарастырады.

Редакция авторлар мен рецензенттердің материалды жариялағаннан кейін жіберілген қателер мен бұзушылықтар туралы редакцияға барынша жедел хабарлау жауапкершілігі мен міндеті деп санайды.

Құпиялылық принципі. Қолжазбаны қарау кезеңінде (ол жарияланғанға дейін) редакторлар мен редакциялық алқасының мүшелері ол туралы ақпаратты авторлардан, тағайындалған рецензенттерден және баспагерлерден басқа ешкімге хабарламауы тиіс. Қарау үшін алынған кез келген қолжазба құпия материал ретінде қаралуы тиіс. Қолжазбалар ғылыми редактордың рұқсатынсыз үшінші тұлғалармен көрсетілмеуі және талқыланбауы керек.

Редакциялық алқа мүшелері қабылданбаған қолжазбалар авторлардың жазбаша келісімінсіз редакциялық алқа мүшелерінің жеке зерттеулерінде пайдаланылмайтынына кепілдік береді.

Этикалық емес тәртіп туралы шағымдарды қарау. Мақалалардың түсу уақытына қарамастан редакциялық алқа мүшелері "ҚазҰУ Хабаршысы. Географиялық Сериясы" журналына түскен қолжазба авторының жарияланған әдепке жат тәртіп жасалған әрбір шағымды жеке-жеке қарастыруы тиіс. Редакциялық алқа мүшелері осындай наразылықтарға қатысты объективті және барабар шаралар қабылдауға тиіс. Талап-арыздың дәлелдері расталған жағдайда, редакциялық алқа мүшелері қолжазбаны жариялаудан бас тартуға және хат-хабар алмасу үшін автормен одан әрі ынтымақтастықты тоқтатуға, тиісті теріске шығаруды жариялауға, сондай-ақ автордың (- лардың) этикалық емес тәртіпті одан әрі жолын кесу үшін өзге де шараларды қабылдауға құқылы.

Редакциялық алқа, олардың лауазымдық міндеттері мен жауапкершілігі

"ҚазҰУ Хабаршысы. Географиялық Серия" журналының ғылыми редакторының, жауапты хатшы мен редакциялық алқа мүшелерінің міндеттері мен жауапкершіліктері, тиісті бекітілген лауазымдық нұсқаулықтарда көрсетілген.

Автордың жариялау этикасының принциптері

Жарияланымның бір мәртелігі. Автор (лар) редакцияға ұсынылған мақала қолжазбасы басқа басылымдарға қарау үшін ұсынылмағанына кепілдік береді. Қолжазбаны бір мезгілде бірнеше журналдарда/басылымдарда ұсынуға жол берілмейді және жарияланым этикасының қағидаттарын, стандарттары мен нормаларын өрескел бұзу болып табылады.

Қолжазбаның авторлығы. Қолжазбаны дайындауға ең көп зияткерлік үлес қосқан адам (екі немесе одан да көп бірлескен авторлармен) авторлар тізімінде бірінші болып көрсетіледі. Әрбір мақала үшін мақаланың соңғы нұсқасын дайындауға, редакциялық алқамен байланысқа жауап беретін хат-хабарға автор тағайындалуы тиіс, оған жеткілікті үлес қосқан зерттеудің барлық қатысушыларының (авторлар саны біреуден көп болса) авторлар мүшелеріне қосылуын қамтамасыз етуі, сондай-ақ жариялау үшін редакцияға ұсыну үшін барлық авторлардан қолжазбаның соңғы нұсқасының мақұлдауын алуы тиіс. Қолжазбада / мақалада көрсетілген барлық авторлар жұмыстың мазмұны үшін жауапты болады.

Ерекшелік принципі. Автор (- лар) қолжазбада жазылған зерттеу нәтижелері өзіндік жұмыс болып табылатындығына және плагиатқа тексеру жүйесі арқылы қолжазбаны тексеру процесінде анықталуы мүмкін қате көшірмелер мен плагиаттарды қамтымайтындығына кепілдік береді.

Авторлар этикалық емес тәртіп, плагиат, өзін-өзі плагиат, өзін-өзі бағалау, бұрмалау, деректерді бұрмалау, жалған авторлық, қайталану, мүдделер қақтығысы және алдау белгілері бар мақалаларды жарияламауға жауапты.

Ақапарат көздерді растау принципі. Автор(лар) зерттеу барысында өзі пайдаланған ғылыми және өзге де дереккөздерді дұрыс көрсетуге міндеттенеді. Бөтен жұмыстардың қандай да бір бөліктері пайдаланылған және / немесе басқа автордың (лардың) пікірлері алынған жағдайда қолжазбада түпнұсқаның авторы (лары) көрсетілген библиографиялық сілтемелер көрсетілуі тиіс. Күмәнді көздерден алынған ақпарат қолжазбаны ресімдеу кезінде пайдаланылмауға тиіс.

Егер рецензенттерде, ғылыми редакторларда, журналдың редакциялық алқа мүшелерінде зерттеу нәтижелерінің шынайылығы мен шынайылығына күмән туындаған жағдайда, автор (лар) қолжазбада келтірілген нәтижелерді немесе фактілерді растау үшін қосымша материалдарды ұсынуы тиіс.

Жариялау процесінде қателерді түзету. Жариялау процесінің кез келген сатысында жұмыста қателер мен дәлсіздіктер анықталған жағдайда, авторлар бұл туралы ғылыми редакторға жедел хабарлауға және тиісті түзету журналының (Erratum немесе Corrigendum) сайтында түсініктемелермен жариялау үшін қатені жоюға немесе түзетуге көмектеседі. Түзетуге болмайтын өрескел қателер анықталған жағдайда автор (лар) қолжазбаны/мақаланы кері қайтарып алуы тиіс.

Жариялау этикасын сақтау принципі. Авторлар сынмен немесе зерттеуге қатысты ескертулермен, сондай-ақ рецензиялау және жариялау бойынша редакциямен өзара баспаға қатысты этикалық нормаларды сақтауға міндетті. Авторлардың этикалық қағидаттарды сақтамауы жарияланымдар этикасын өрескел бұзуы деп бағаланады және қолжазбаны рецензиялаудан және/немесе жариялаудан алуға негіз береді.

Рецензенттің жариялау этикасының қағидалары

Рецензиялаудың объективтілік принципі. "ҚазҰУ Хабаршысы. Географиялық Сериясы" журналының рецензенті(-тері) қолжазбаға сараптамалық бағалауды объективті жүргізуге міндеттенеді. Қолжазба авторына қатысты жеке сынға жол берілмейді. Рецензент өз ескертулерін дәлелдеуі және қолжазбаны қабылдау немесе оны қабылдамау туралы өз шешімін негіздеуі тиіс.

Автордың (лардың) ұлты, діни тиесілігі, саяси немесе өзге де көзқарастары рецензенттің (- лердің) қолжазбаны рецензиялау процесінде назарға алынбауға және ескермеуге тиіс.

Рецензенттің редакциялық шешімдерге қосқан үлесі. Рецензент(-тер) құрастырған сараптамалық бағалау редакцияның жарияланым туралы шешім қабылдауына ықпал етеді, сондай-ақ авторға (- ларға) қолжазбаны жақсартуға көмектеседі. Қолжазбаны жариялауға қабылдау, авторға жұмысты өзгертуге немесе түзетуге қайтару немесе жарияланымнан бас тарту туралы шешімді редакциялық алқа рецензиялау нәтижелеріне сүйене отырып қабылдайды.

Уақытылы қарау принципі. Рецензент рецензияны редакция белгілеген мерзімде, бірақ қолжазбаны рецензиялауға алған сәттен бастап екі айдан кешіктірмей ұсынуға міндетті. Егер мақаланы қарау және рецензияны белгіленген мерзімде дайындау мүмкін болмаса, рецензент бұл туралы ғылыми редакторға дереу хабарлауы тиіс.

Ұсынылған қолжазбаны рецензиялау кезінде оның біліктілігі сәйкес келмейді немесе шешім қабылдау үшін жеткіліксіз деп санайтын рецензент бұл туралы ғылыми редакторға дереу хабарлап, қолжазбаны рецензиялаудан бас тартуы керек.

Рецензент тарапынан құпиялық қағидасы. Рецензентке рецензиялауға ұсынылған қолжазба құпия материал ретінде қарастырылуы керек. Рецензент журналдың ғылыми редакторының және/немесе автордың тарапынан жазбаша рұқсат алғаннан кейін ғана оны көрсетуге және/немесе басқа адамдармен талқылауға құқылы.

Рецензиялау және жариялау процесін қамтамасыз ету барысында алынған ақпарат пен ғылыми жұмыс идеяларын рецензент(-тер) жеке пайда алу үшін пайдаланбауы тиіс.

Ақпарат көздерді растау принципі. Рецензент қарастырылып отырған қолжазбаның зерттеу нәтижелеріне әсер ететін, бірақ автор(-лар) келтірмеген ғылыми жұмыстарды көрсетуі тиіс. Сондай-ақ, рецензент ғылыми редактордың назарын қарастырылып отырған қолжазба мен өзі білетін бұрын жарияланған жұмыс арасындағы айтарлықтай ұқсастыққа немесе сәйкестікке аударуы керек.

Егер рецензенттің қолжазбада плагиат, дұрыс емес көшіріп алу, жалған және ойдан шығарылған материалдар немесе зерттеу нәтижелері бар деп пайымдауға жеткілікті негіздері болса, онда ол қолжазбаны жариялауға жібермеуге және журналдың ғылыми редакторына жарияланым және ғылыми этика қағидаттарының, стандарттары мен нормаларының анықталған бұзушылықтары туралы хабарлауға тиіс.

• Мүдделер қақтығысы

Жарияланым этикасы жөніндегі комитеттің (СОРЕ) анықтамасы бойынша мүдделер қақтығысы-бұл авторлар, рецензенттер немесе редакциялық алқа мүшелері жарияланатын материалға қатысты олардың пайымдарына әсер ете алатын жасырын мүдделері бар жанжалды жағдайлар. Мүдделер қақтығысы рецензенттің және редакциялық алқа мүшелерінің ғылыми пікіріне, нәтижесінде қолжазбаны жариялауға қатысты шешіміне әсер етуі мүмкін қаржылық, жеке немесе кәсіби жағдайлар болған кезде пайда болады.

Журналдың жауапты редакторы қолжазбаны жариялау процесінің барлық қатысушыларынан мүдделер қақтығысын ашуды талап етуі керек.

Ғылыми редактор, редакциялық алқа мүшесі және рецензенттер редакциялық алқаның шешіміне қандай да бір әсер етуі мүмкін мүдделер қақтығысы туралы хабардар етуі тиіс. Редакциялық алқа мүшелері, егер олар қолжазба авторын (- ларын) зерттеу нәтижелерімен байланысты қандай да бір бәсекелестік қатынастарда болса не мүдделердің өзге де қайшылықтары болса, қолжазбаны қараудан бас тартуға тиіс.

Қолжазбаны журналға қарауға берген кезде автор(-лар) қолжазбаның мазмұнында зерттеуді қаржыландырудың барлық көздері көрсетілгенін мәлімдейді; сондай-ақ қарауға берілген қолжазбаға қатысты мүдделер қақтығысын тудыруы мүмкін коммерциялық, қаржылық, жеке немесе кәсіби факторлар бар екенін көрсетеді. Автор (лар) ілеспе хатта мүдделер қақтығысы болған жағдайда, олардың пікірінше, олардың қолжазбасын объективті бағалай алмайтын ғалымдарды көрсете алады.

Рецензент қолжазбаға қатысы бар авторлардың біреуімен бәсекелестіктен, ынтымақтастықтан немесе басқа да қатынастардан туындайтын мүдделер қақтығысына себеп болатын қолжазбаларды қарамауы тиіс.

Қолжазбаның мазмұнымен мүдделер қақтығысы болған жағдайда жауапты редактор бұл туралы ғылыми редакторға хабарлауы тиіс, одан кейін ғылыми редактор қолжазбаны тексеруді және рецензиялауды басқа редакторға/рецензентке қайта тапсырады.

Қарау және рецензиялау процесінде қатысушылар арасындағы мүдделер қақтығысының болуы қолжазба қабылданбайды дегенді білдірмейді.

Барлық мүдделі тұлғалар, мүмкіндігінше, жарияланымның барлық кезеңдерінде кез-келген вариацияда мүдделер қақтығысының туындауын болдырмауы керек. Мүдделер қақтығысы туындаған жағдайда, осы қақтығысты анықтаған адам дереу редакцияға хабарлауы керек. Бұл жариялау және ғылыми этика қағидаларын, стандарттары мен нормаларын бұзудың кез-келген басқа жағдайларына қатысты.

әл-Фараби ат. КазҰУ ғылыми журналдарына арналған Жариялау Этикасы