Сарыарқаның географиялық нысандарын атаудың табиғи негіздері
Кілттік сөздер:
Арқа, Сарыарқа, Ертіс, оронимдер, геологиялық-геоморфологиялық құрылым, тау жоталары, туристік бағдарлар, экологиялық соқпақАннотация
Бұл мақалада Сарыарқа топонимдерінің қалыптасуы мен дамуының тарихи-географиялық негіздері жан-жақты қарастырылған. Сарыарқа аумағындағы таулар жүйесі Көкшетау, Ерейментау, Баянаула, Шыңғыстау, Қызыларай, Қарқаралы, Ұлытау оронимдерінің орналасу ерекшеліктері мен этимологиясы анықталған. Сонымен қатар, Сарыарқа тау жоталарының геологиялық-геоморфологиялық құрылымы, туризмді дамыту мәселелері жөнінде сөз болады.
Топонимикалық зерттеулер өте күрделі, көбінесе география, тарих, лингвистика, ал кейде археологиялық салалардағы білімдерді қажет етеді. Көптеген топонимдер жергілікті геологиялық құрылым, тау жыныстардың құрамы, пайдалы қазбалардың және т.б. өзіндік белгісі болып табылады. Топонимиканың қолданбалы мәселелері геологиямен тығыз байланысы бар қазақтың географиялық атауларын зерттеуде маңызды рөл атқарады. Пайдалы қазбалардың жергiлiктi топонимдерде бейнелеуiнде, тарихи-археологиялық геологиялық негiздеме бар. Кен қазба байлықтарға байланысты топонимдер жүйесі географиялық атауларды маңызды сипаттармен толықтырып, геологтарға кен көздерiн ашу кезеңдерiнде қажеттi дәрежеде мағлұмат бере алады.Сонымен қатар, Сарыарқа оронимінің этимологиясы тарихи-географиялық, лингвистикалық тұрғыдан анықталып, топонимдердің кеңістіктегі таралу заңдылықтары қарастырылды.
Библиографиялық сілтемелер
2. 2. Sharіp A. «Saryarka» atauy – Alash bіrlіgі men bytіndіgіnіn simvoly // «Kazak onomastikasy: basym bagyttar men ylgіlі yrdіster» respublikalyk konferentsiyasynyn materialdary /Sh. Shayakhmetov atyndagy Tіlderdі damytudyn respublikalyk yilestіru-adіstemelіk ortalygy. – Astana, 2010. – B. 61-69.
3. 3. Saparov K.T. Pavlodar oblysynyn toponimikalyk kenіstіgі. – Pavlodar: «EKO» GOF, 2007. – 308 b.
4. 4. Kazakstan Respublikasynyn fizikalyk kartasy (Masshtaby 1:1500000). – Almaty: «Ylttyk kartografiyalyk-geodeziyalyk kory» RMKK, 2014. – 1 b.
5. 5. Kerіmbaev E. Ataular syry. – Almaty: Kazakstan, 1984. – 119 b.
6. 6. Karmyisheva B.H., Karmyisheva Dzh.H. Chto takoe Arka – yurt? (k istorii istoricheskoy geografii Kazahstana): onomastika Vostoka. – M., 1980. – S.111.
7. 7. Kyrbangali Khalid. Tauarikh khamsa. – Almaty, 1992. – 304 b.
8. 8. Seydіmbek A. Kazak alemі. Etnomadeni payymdau.– Almaty: Sanat, 1997. – 464 b.
9. 9. Medoev G.Ts. Saryi-Arka (K toponimike Kazahstana) // Vestnik AN Kaz.SSR. – 1948. – №1(34). – S.56.
10. 10. Kononov A.N. Sposobyi i terminyi opredeleniya stran sveta u tyurkskih narodov // Tyurkologicheskiy sbornik. – Moskva, 1978. – S. 72-89.
11. 11. Konkashpaev G.K. Kazahskie narodnyie geograficheskie terminyi // Izv. AN KazSSR. (Seriya geograficheskaya). – Vyip. 3. – 1951. – S. 3-47.
12. 12. Bayandin N. Saryarka // Bіlіm zhane enbek. – №1. – 1984. – 8 b.
13. 13. NyrmagambetylyA. Zher-sudyn aty – tarikhtyn khaty. – Almaty: Balausa, 1994. – 64 b.
14. 14. Mashһyr-Zhysіp shygarmalary. – 8 tom. – Pavlodar, 2006. – 276 b.
15. 15. Omarbekova A.S. Sotsialnoe i prirodnoe v formirovanii toponimii Ulyitau-Torgayskogo regiona. Avtoref.diss. na soiskanie uch.stepeni kand.geogr.nauk. – Almatyi, 1999. – S. 28.
16. 16. Shygys Kazakstan oblysynyn geografiyasy. – Semey: PK Semey – pechat', 2000. – 136 b.
17. 17. Ylytau-Zhezkazgan onіrіnіn zher-su ataulary. – Almaty: Evero, 2007. – 220 b.
18. 18. Shygys Kazakstan oblysynyn akіmshіlіk-aumaktyk kartasy (Masshtaby 1:1000000). – Almaty: KKK Kartografiya, 2003. – 1 b.
19. 19. Nasenov B. Abyraly-Saryarkanyn kіndіgі. – T.1. – Novosibirsk, 2002. – 488 b.
