Қазақстанның шөлді аймақтарындағы табиғи және антропогендік ландшафттардың қалыптасу заңдылықтары. Закономерности формирования природных и антропогенных ландшафтов в пустынных регионах Казахстана.
Кілттік сөздер:
шөл, шөл белдемінің ландшафттары, табиғи факторлар, фактораралық байланыстар заңдылығы, пустыня, ландшафты пустынной зоны, природные факторы, закономерность межфакторных связей.Аннотация
Бұл мақалада, шөл белдемі және оның табиғи ерекшеліктері туралы қысқаша мәліметтер келтіріле отырып, еліміздің шөлді аймақтарындағы ландшафттардың қалыптасуындағы литогендік, гидрологиялық, эдафикалық, биотикалық, климаттық және тарихи-антропогендік факторлардың қызметтері мен олардың өзара байланысы көрсетілген. Әсіресе, тарихи-антропогендік фактордың қоныстық, қалалық, ауылдық, көліктік, агро және техногендік ландшафттар түрлерінің пайда болуындағы рөлі қарастырылып, олардың қазіргі жағдайына экологиялық баға берілген.
В статье рассмотрены природные особенности пустыни и функции литогенных, гидрологических, эдафических, биотических, климатических и историко-антропогенных факторов в формировании пустынных ландшафтов страны и их взаимоотношения друг с другом. Выяснена роль историко-антропогенного фактора в образовании стойбищных, городских, сельских, агрогенных и техногенных ландшафтов и оценено их современное экологическое состояние.
Библиографиялық сілтемелер
2 2. Глазовский Н.Ф. Десять лет после Рио – итоги и перспективы перехода на устойчивое развитие // Известия РАН. – Сер. геогр. – 2003. – №1. – С.5-9
3 3. Молдағұлов Н. Ландшафттану негіздері және Қазақстанның ландшафт географиясы. – Алматы: Рауан, 1994. –101 б.
4 4. Чигаркин В.А. Освоение пустынь Казахстана (Географические аспекты природопользования). – Алматы: Казахстан, 1984. – С. 25-27.
5 5. Бабаев А.Г. и Фрейкин З.Г. Пустыни СССР вчера, сегодня, завтра. – М.: Наука, 1977. - Б.7
6 6. Петров М.П. Мировой опыт облесения и закрепления подвижных песков в пустынях земного шара. – Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1974. – 48 с.
7 7. Чигаркин А.В. Қазақстан ландшафттарының келешегі. – Алматы: Қазақ ССР «Білім» қоғамы, 1983. – Б. 7-11.
8 8. Казахов Л.К. Ландшафтоведение: учебник для студ. учреждений высш. проф. Образования / Л.К. Казахов - 2-е изд., стер. – М.: Издательский цент «Академия», 2013. – С. 8-31.
9 9. Щукина О.Е. О некаторых закономерностях формирования ландшафтной поясности в горных странах под влиянием климатических факторов (на примере гор Средней Азии) // Третье всесоюзное совещание по ландшафтоведению в Тибилиси (тезисы докладов). – Тибилиси, 1958. – С. 107-109.
10 10. Құсайынов С.А. Жалпы геоморфология: Оқулық. – Өңд., толық. 3-баспа – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2012. – Б.172-173.
11 11. Чигаркин А.В. Люди и пустыня (Преобразование и охрана природы пустынь Казазахстана). – Алматы: Наука КазССР, 1974. – 184 с.
12 12. Ескараев Н., Абраимов С.А. Технология создания пескоукрепляющих назаждений на Кызылкумском массиве // Весник сельскохозяйственной науки Казахстана, 2006. – №11. – С. 24-25.
13 13. Докучаев В.В. Избранные сочинения. – Т.1, Русский чернозем. – М.: Государственное издательство сельскохозяйственной литературы, 1948. – 480 с.
14 14. Григорьев А.А., Будыко М.И. О периодическом законе географической зональности // Докл. АН СССР. – 1956. – Т. 110. – № 1. – С. 129 – 132.
15 15. Мұқашева Ж.Н., Көшімова Ә.Ғ. Антропогендік ландшафттану: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2004. – 119 б.
16 16. Соколова В.Д. Пустыня (физико-географический очерк). – Москва, 1903. – 44 с.
17 17. Шнитников А.В. Изменчивость общей увлажненности материков Северного полушария: записки Челябинского отдела Географического общества СССР. – Т. 16. - отв.ред. Л.К. Давыдов. – М.-Л.: АН СССР, 1957. – Б.283-295
18 18. ОТЫРАР. Энциклопедия. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2005. – 456 б.
19 19. Commoner B. The closing circle: nature, man, and technology. - New York: Knopf, 1971. – 326 p.
