ӘЗІРБАЙЖАННЫҢ ГЫЗЫЛ-АГАЖ ШЫҒАНАҒЫНДАҒЫ ҚАШЫҚТАН ЗОҢДАУ ДЕРЕКТЕРІН ПАЙДАЛАНЫП, ЖАҒАЛАУ ЖОЛЫ ДИНАМИКАСЫНЫҢ БИОЛОӘРТҮРЛІЛІККЕ ӘСЕРІН БАҒАЛАУ

Аннотация

Гызыл-Агаж шығанағы - Әзірбайжанның оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан және Рамсар конвенциясының тізіміне енгізілген халықаралық маңызы бар батпақты жер. Соңғы 30 жылда бұл экожүйеге антропогендік әсерлер табиғи факторлармен қатар күшейіп, жағалау сызығының морфологиялық және гидрологиялық сипаттамаларында айтарлықтай өзгерістерге әкелді. Бұл зерттеудің мақсаты - Гызыл-Агаж шығанағындағы жағалау сызығының динамикасын бағалау және оның биоәртүрлілікке әсерін бағалау. Бұл зерттеу Landsat және Sentinel-2 суреттерін, географиялық ақпараттық жүйелерді және сандық жағалау сызығын талдау жүйесін пайдалана отырып, 2000 жылдан 2024 жылға дейінгі жағалау сызығының динамикасын талдады. Нәтижелер жағалау сызығының айтарлықтай кеңістіктік-уақыттық өзгерістерін көрсетті, ең жоғары проградация жылына +570 м және ең жоғары эрозия жылына –4 м болды. 2000 және 2024 жылдар аралығында шамамен 240 км² жер игерілді, ал 0,56 км² су ауданы жоғалды. Бұл өзгерістер батпақты экожүйенің көлемі мен сапасына әсер етіп, құс фаунасы мен биоәртүрліліктің өзгеруіне әкелді: қоныс аударатын су құстарының ұя салу және қоректену ортасы азайды, су құстарының жалпы саны шамамен 28%-ға азайды, ал жаңадан пайда болған жерлерде ұя салатын құрлықтағы құс түрлері шамамен 12%-ға өсті. Бұл нәтижелер климаттың өзгеруі жағдайында батпақты жерлерді басқару саясатының негізі бола алады.