МУЛЬТИСПЕКТРЛІ СПУТНИКТІК МӘЛІМЕТТЕР НЕГІЗІНДЕ АҚТАУ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ЖАСЫЛ КЕҢІСТІКТЕРДІ КЕШЕНДІ БАҒАЛАУ
DOI:
https://doi.org/10.26577/JGEM20257838Кілттік сөздер:
NDVI талдауы, спутниктік мониторинг, жасыл кеңістіктер, көгалдандыру, АқтауАннотация
Каспий теңізінің жағалауындағы құрғақ аймақта орналасқан Ақтау қаласы тұщы су тапшылығы, топырақтың тұздануы және күн белсенділігінің жоғары болуы сияқты күрделі экологиялық проблемалармен ерекшеленеді. Мұндай жағдайларда тиімді жасылдандыру ғылыми негізделген шешімдерді қажет етеді. Зерттеудің мақсаты – Жерді қашықтықтан зондтау (ЖҚЗ) әдістерін және 2015 – 2024 жылдар аралығындағы көп спектрлі спутниктік мәліметтерді пайдалана отырып, Ақтау қаласындағы жасыл кеңістіктердің жай-күйін, құрылымын және кеңістіктік-уақыттық динамикасын кешенді бағалау. Sentinel-2 және Landsat 8-9 көріністерін пайдалану негізінде өсімдік жамылғысының индекстеріне (NDVI) талдау жүргізілді. Әдіс жасыл жамылғылардың тығыздығын картаға түсіріп қана қоймай, сонымен қатар Ақтау қаласындағы экологиялық осалдық пен теңсіздік аймақтарын анықтауға мүмкіндік береді. Нәтижелер қаланың жасыл қаңқасының айқын кеңістіктік фрагментациясын, ксерофитті флораның басымдылығын және маңызды қалаішілік экологиялық диспропорциялардың болуын көрсетеді. Суару тапшылығымен, әлсіз институционалдық реттеумен және әлеуметтік-экономикалық градиенттермен байланысты шеткі және өндірістік аймақтарда NDVI төмендеуі анықталды. Қала құрылысына үлестік көрсеткіштерді енгізу қажеттілігін растайтын жасыл аумақтарға қол жеткізудегі экологиялық теңсіздіктің көріністері байқалды. Ең қолайлы NDVI мәндері орталық және жағалаудағы аудандарда тіркелді, ал өсімдік жамылғысының деградациясы өнеркәсіптік және жаңа тұрғын аудандарда анықталды. 80-нен астам жасыл алаңдар (саябақ, қаланың жасыл инфрақұрылымдары) қарастырылып, 138 мыңнан астам ағаштар мен бұталардың үлгілері бар, олардың арасында құрғақшылыққа төзімді таксондар басым. Жасылдандыру және жасыл аймақтарға қолжетімділік деңгейі бойынша шағын аудандар арасындағы экологиялық теңсіздік элементтері белгіленді. Зерттеу жасылдандырудың жүйелік-кеңістіктік моделіне көшудің, цифрлық мониторинг платформаларын біріктірудің және қала тұрғындары пікірінің маңыздылығын көрсетеді. Алынған нәтижелер мен ұсынылған әдістемелік тәсілді Қазақстанның құрғақ аймақтарындағы басқа қалаларда жасыл инфрақұрылымды тұрақты басқару үшін пайдалануға болады.
