ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАРҒА ҚАТЫСТЫ ТАБИҒИ ҚАУІПТЕР
DOI:
https://doi.org/10.26577/JGEM202578312Кілттік сөздер:
Қазақстан, су тасқыны, қардың еруі, табиғи қауіптер, қар жүктері, қар көшкіндеріАннотация
Қазақстандағы қармен байланысты аса қауіпті табиғи процестер қардың қарқынды еруінен болатын көктемгі су тасқыны; қалың қар жаууы және соның салдарынан болатын қар жүктемелері; сондай-ақ тау беткейлеріндегі қар жамылғысының тұрақтылығының бұзылуынан туындаған қар көшкіні. Мақалада осы құбылыстардың қалыптасуының негізгі факторлары және олардың Қазақстанда таралу заңдылықтары қарастырылған. Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы қауіпті табиғи процестердің зақымдануының алдын алу шараларын әзірлеудің ғылыми негізін құруда. Мақалада көпжылдық бақылаулар материалдары пайдаланылды, олардың негізінде Қазақстанның ойпатты өзендеріндегі көктемгі су тасқыны қаупінің карталары, сондай-ақ таулы аймақтардағы қар жүктемелері мен қар көшкіні қаупінің карталары жасалды. Көбінесе көктемгі қатты су тасқыны Батыс, Солтүстік, Орталық және Шығыс Қазақстанның өзендерінде болады. 2024 жылғы су тасқыны 200 миллиард теңгеден астам шығын әкелді. Алматы облысының Іле Алатауы тауларында қар көшкіні ең үлкен қауіп төндіреді. Бұл аймақта соңғы 75 жылда қар көшкіні 74 адамның өмірін қиған. Ең көп қар жүктемесі Шығыс Қазақстан облысының таулы аймақтарында байқалады. Зерттеу нәтижелері мұздықтардың қауіпті құбылыстарын бақылау және болжау әдістерін әзірлеуге және олардан қорғау шараларын таңдауға негіз бола алады.
