СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНДАҒЫ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ӘЛСІЗДІКТІҢ КЕҢІСТІКТІК ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯСЫ

Аннотация

Халық санының демографиялық тұрақсыздығы мен өңірлік поляризациясы күшейіп келе жатқан жағдайда еңбек нарығындағы кеңістіктік-локализацияланған тәуекелдерді анықтау және бағалау қажеттілігі арта түсуде. Бұл зерттеу Солтүстік Қазақстан облысы аудандары деңгейінде еңбек нарығының демографиялық әлсіздігін индекс тәсілі арқылы бағалауға арналған. Зерттеудің мақсаты — ресурс әлеуетін, халықтың қартаюын және жұмыспен қамту көрсеткіштерін қамтитын демографиялық тәуекелдің интегралдық индексін әзірлеу, сондай-ақ субөңірлік деңгейде тәуекелдің кеңістіктік таралуы мен динамикасын талдау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы — демографиялық әлсіздікті үш компонентті индекстік модель арқылы формализациялау және аудандарды тәуекел бейініне қарай типологиялау. Жұмыстың практикалық маңыздылығы алынған индексті адами капиталды мониторингтеу, стратегиялық жоспарлау және Тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу үдерісін бағалау жүйесінде қолдану мүмкіндігімен айқындалады. Әдістемелік негіздеме көрсеткіштерді сызықтық нормализациялау, агрегаттау, картографиялық визуализация және 2010–2023 жылдар аралығындағы мәліметтерді динамикалық салыстыруды қамтиды.
Зерттеу нәтижелері бойынша аймақтағы демографиялық әлсіздік тұрақты әрі жинақталған сипатта болып, облыс шекараларында жоғары тәуекел аймағын қалыптастыратыны анықталды. Тұрақты және сыни әлсіз аудандар бөлініп, индекс компоненттері мен әлсіздік түрлері арасындағы себеп-салдарлық байланыстар айқындалды. Кеңістіктік мониторинг жүйелерін енгізу және аумақтық-дифференциалданған демографиялық саясатқа көшу қажеттігі негізделді.
Зерттеу қолданбалы демографияны және еңбек әлеуетінің кеңістіктік талдауын дамытуға үлес қосады, индекстік модельдерді субөңірлік деңгейде бейімдеу мүмкіндігін көрсетеді. Алынған нәтижелер аймақтық стратегияларды қалыптастыру, ресурстарды бөлу, еңбек ресурстарын ұстап қалу және қайта өндіру бағдарламаларын әзірлеу барысында пайдаланылуы мүмкін.