ЗАМАНАУИ РЕЛЬЕФТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫЛАРДЫҢ ЕЖЕЛГІ ЖЕРЛЕУ ОРЫНДАРЫН ЗЕРТТЕУДЕГІ РӨЛІ (ҚОҒАЛЫ АЛҚАБЫ МАТЕРИАЛДАРЫ БОЙЫНША)
DOI:
https://doi.org/10.26577/JGEM20257615Кілттік сөздер:
Жер бедері, эрозия, обалар, морфометрия, аэрофототүсірілім, геоақпараттық жүйелер.Аннотация
Табиғи және антропогендік факторлар ықпалы нәтижесінде рельефтің үстіңгі қабаттарындағы өзіндік қалыпты жағдайлардың өзгеруі тарихи ескерткіштердің бүлінуіне және жоғалып кетуіне алып келуде. Мақала мақсатына геоақпараттық жүйелерді пайдалана отырып Қарабұлақ өзені су алабындағы заманауи рельефтегі жерлеу орындарын іздестіру мен идентификациялау үшін зерттеу жүргізу, жергілікті археологиялық ландшафтының бұзылуын алдын алу үшін қазіргі кездегі геоморфологиялық жағдайларды анықтау кіреді. Жұмыста су алабындағы заманауи рельеф жай-күйі туралы жаңа мәліметтер берілген және жерлеу орындары орналасқан аңғарлық телімдердің эрозиялық үдерістерге әсер етуі негізделген. Мұндай нәтижелер көне жерлеу орындарын зерттеу ісінде тәжірбиелік жағынан қызығушылық туындатады және археологиялық ескерткіш жасалынған кезден бергі кезеңдегі ландшафт пен климаттағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді. Зерттеу жұмысында қор материалдары, қашықтықтан зондтау мәліметтері, жергілікті аудан аэрофототүсірілімі, геокеңістік талдауы мен картаға түсіру пайдаланылды. Нәтижесінде рельефтің морфометрлік талдауы жасалды, гипсометриялық карта құрастырылды, көлбеу тіктігі және беткейлердің экспозициясы анықталды, жергілікті аймақтың геоморфологиялық талдауы түзілді, қазіргі рельефтің картасы жасалынды. Зерттеу барысында дөңгелек пішінді келген үйінділерден тұратын 211 жерлеу орны анықталды, олардың арасындағы 14 обадан айналдыра қазылған шұңқыр мен үйінділер анықталды. 30 жерлеу орны линиялық және шлейфтік эрозия ықпал ететін аймақта қалған, себебі олар Қарабұлақ өзенінің қазіргі террасасында орналасқан. Жер жырту нәтижесінде бұзылған 23 жерлеу орны анықталды. Археологтарға осал немесе тұрақты жерлеу телімдерін анықтау алуан түрлі іс-шаралар үшін мониторинг жасауға және жүргізуге, тарихи нысандарды қорғау талаптарына сәйкес және жерді рационалды пайдалануға қатысты түрлі ұсыныстар даярлауға және оған жетекшілік етуге мүмкіндік береді.
