Моренный тас глетчерді геофизикалық әдістермен зерттеу

Аннотация

Жаһандық климаттың өзгеруі криогендік процестерге ұшыраған таулы аймақтардың экологиялық жағдайына әсер етеді. Қазіргі уақытта таулардың криосферасында айтарлықтай өзгерістер байқалуда, мұздықтар мен мәңгі тоңдардың деградациясына байланысты қауіпті құбылыстардың қаупі артып келеді. Таулы рельефтің бір түрі – мәңгі тоң даму аймағында пайда болған және қатты фазада суы бар тау жыныстары мұздықтары. Климаттың жылыну жағдайында тас мұздықтары сел қаупінің көздеріне айналуы мүмкін, ал тау жыныстарының мұздықтарындағы мұздың көлемі су қорының маңызды ресурсы болып табылады және аймақтық гидрологиялық процестерде белгілі рөл атқарады. Есептер бойынша Іле Алатауы тауларында 504 геоморфологиялық формация бар. Мақалада геофизикалық әдістерді қолдана отырып, Моренный жартас мұздығының (Алматыдағы Үлкен өзенінің аңғары, Солтүстік Тянь-Шань) құрылымын алдын ала бағалау нәтижелері берілген. «Үлкен Алматы көлі» метеорологиялық станциясындағы Қазгидрометтің бақылау деректері негізінде зерттелетін аумақтың климаттық сипаттамасы келтірілген. Жылы кезеңде ауаның орташа температурасы 0,1°С/10 жыл жылдамдықпен жоғарылайтыны, қараша-наурыздағы жауын-шашын мөлшері аздап өсетіні көрсетілген (бақылау кезеңі 1932-2022 жж.). Электрлік томография (Скала-64 станциясы) және электр барлау (Мала жерге енетін радар) әдістерін қолдана отырып, тау жыныстарының мұздықтарының фронтальды бөлігі мен батыс бөлігінің құрылымын бағалауға мүмкіндік берді. Алынған нәтижелер жоғары кедергі мәндерімен анықталған мұз өзектерінің бар екенін көрсетеді. Мұз қатқан тау жыныстары мен еріген суы бар жерлер аймақтары анықталды. Геоэлектрлік және геологиялық учаскелер салынды. Зерттеулердің нәтижелері тау жыныстарының мұздықтарының денесінде жиналған үлкен көлемдегі судың болуы туралы бұрынғы болжамдарды растайды.