Жамбыл облысының топонимдерін топтастырудың географиялық принциптері (Қазақстан)

Аннотация

Мақалада топонимдерді топтастырудың географиялық принциптеріне ғылыми көзқарастар талданады. Зерттеудің өзектілігі Оңтүстік Қазақстанның топонимиясы бойынша жұмыстардың жеткіліксіздігіне және қазақстандық ғылымда осы бағытты дамыту қажеттілігіне байланысты. Зерттеудің мақсаты географиялық принциптер негізінде Жамбыл облысының топонимдерін топтастыру болды.

Зерттеу әдістемесі Жамбыл облысының топонимдерін топтастырудың географиялық қағидаттарын әзірлеудің мынадай кезеңдерін қамтиды: 1) географиялық атауларды (тарихи-мәдени, географиялық және саяси аспектілерде өңір үшін маңызды топонимдерді) іріктеу және неғұрлым ірі географиялық объектілердің қысқаша сипаттамасы; 2) топонимдерді талдау нәтижелерін өңдеу; 3) топонимдерді топтастырудың географиялық қағидаттары жүйесін құру; 4) аймақ топонимдерінің заңдылықтарын жүйелеу және бөліп көрсету. Бастапқы жіктеу кезінде топонимдердің екі тобы бөлінді: елді мекендерге қатысты географиялық атаулар және табиғи түзілімдерге қатысты географиялық атаулар. Қазақстандық қоғамның санасында өңірді бейнелейтін Жамбыл облысының топонимдерін топтастырудың үш қағидаты қолданылды: нормативтік-құқықтық, тарихи-географиялық қағидаттар. Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Жамбыл облысының негізгі географиялық атауларының топонимикалық жіктемесі жасалды: 1) табиғи географиялық атаулар; 2) мәдени-тарихи географиялық атаулар; 3) адамдардың аты-жөнімен байланысты географиялық атаулар. Аймақ топонимдерінің негізгі бөлігі түркі, парсы, Алтай немесе араб тілдерінен шыққандығы анықталды. ХХІ ғасырдың басында көптеген әкімшілік-аумақтық бірліктер қазақ тілінде атау алды. Топонимдердің көпшілігі табиғи географиялық объектілердің атауларынан (негізінен өзен атауларынан) пайда болды, аз бөлігі адамдардың есімдері мен фамилияларымен байланысты топографиялық топқа жатады.