СУ ҚОЙМАЛАРЫНЫҢ ӨЗЕН АҒЫНДЫСЫНА ӘСЕРІН БАҒАЛАУ
DOI:
https://doi.org/10.26577/JGEM.2022.v67.i4.05Кілттік сөздер:
су қойма, булану, жауын-шашын, өзен ағындысына адамның шаруашылық іс-әрекетінің әсері, өзен ағындысының азаюы, табиғи ағындының төмендеуіАннотация
Бұл мақалада Есіл өзені алабындағы су қоймалары мен тоғандарының гидрологиялық режимге әсері зерттеледі. Зерттелетін бассейндегі өзендердің жылдық ағынына қолданыстағы су қоймаларының әсерін бағалау үшін Мемлекеттік гидрологиялық институттың жеңілдетілген әдістемесі қолданылды. Тоғандар мен су қоймаларының әсерінен жылдық (маусымдық) ағынның өзгеруі екі әдіспен анықталды: су қоймаларын толтыру көлемі бойынша; құрлықтағы буланумен салыстырғанда су объектілерінің, су бетінен қосымша булану есебінен, олар жасалғанға дейін. Тоғандардың су толтыру көлемі бойынша әсерін бағалау немесе шаруашылық қажеттіліктер үшін су алудың тікелей нысанын есепке алу кезінде ландшафттың жасанды элементтері ретінде тек тоғандардың ғана емес, сонымен қатар шаруашылық қызметтің басқа факторларының да әсері анықталды. Өзендердің гидрологиялық режимінің элементтеріне шаруашылық қызметінің әсерін бағалау кезінде, оның ішінде ұзақ мерзімді реттеу үшін су қоймаларын құру кезінде климаттық фонның өзгеруі ескеріледі. Су қоймаларын толтыру көлемдерінің ағынды ағынға әсерін бағалау нәтижелерінің талдауы бойынша 1974 жылдан 2018 жылға дейінгі шаруашылық қызмет өзеннің теңестіруіндегі ағынның төмендеуіне әкелді. Есіл – Нұр-Сұлтан орта жылдарда сумен қамтамасыз етілу (50% қамтамасыз ету) 30%, ал ауыз бөлігінде. Есіл – Петропавл қаласында ағын су 7%-ға дейін төмендеді.
